Bir DARVO Rehberi

Kötü Davranmakla İtham Edildiklerinde İnsanların Verdiği Gaslighting Tepkisi DARVO’ya Dair Bir Rehber

Ellen Scott’ın 13 Haziran 2020’de METRO’da yayınlanan yazısının Ezgi Epifani tarafından Velvele için Türkçeleştirilmiş hâlidir. Çevirinin devamındaki derleme Bawer Murmur tarafından hazırlandı.

DARVO’nun ne olduğunu biliyor musunuz?

Nüfuzlu bir kişiye; zararlı, nefret dolu görüşler, ön yargılı inançlar paylaşma ya da birine internet ortamında ya da gerçek hayatta şiddet uygulamaktan hangisi olursa olsun, korkunç bir şey yaptığı söylendiğinde; ne yapmaları gerektiğine dair bir formül vardır.

İlk olarak ya yaptıkları hatayı kabul eden ya da inkâr eden ve bir açıklama veya özür sunan resmi bir beyanda bulunmak zorundadırlar. Daha sonra nazikçe imajlarını onarmaları gerekecektir ki geri dönüşsüz cancel edilmekten kurtulabilsinler. Ancak bu formül içinde başka bir formül barındırır ve onun adı da DARVO’dur. 

DARVO;  kötü bir davranışla itham edilen kişinin verdiği tipik tepkiyi ifade eden bir kısaltmadır. DARVO’dan genellikle tecavüz ya da fiziksel istismar gibi cinsel suç faillerinin başvurduğu bir yol olarak bahsedilse de kişilerin olumsuz bir şeyle itham edildiği diğer başka durumlarda da ortaya çıkan bir davranışlar örüntüsüdür. DARVO’nun açılımı İnkâr et (Deny), Saldır (Attack), Mağduru ve Faili Ters Çevir’dir (Reverse Victim and Offender). Şimdi hepsini sırasıyla açıklayalım:

İlk adım İnkâr Et! Kendini gayet iyi açıklıyor değil mi? Hatalı davranışta bulunun kişinin durumu basitçe inkâr ettiğini görürsünüz: “Benim öyle görüşlerim yok”, “Ben asla böyle bir şey demedim”, “O kötü şeyi ben yapmadım”. İnkâr aşaması gaslighting‘in ortaya çıkmaya başladığı yerdir; kişi basitçe ve sıklıkla başka birinin yaşanmış gerçekliğini inkâr etmeye çalışır: “Hayır, böyle şeyler olmuyor”, “Hayır, bunları sen uyduruyorsun” ya da “Böyle bir şey olmuş olabilir ancak anlattığın kadar kötü bir şey değil.” 

Daha sonra Saldır aşaması gelir. Burada itham edilen kişi eleştiri okunu kendisini sorumlu tutan kişiye çevirerek konunun odağını şaşırtacaktır. Diyelim ki ünlü bir kişi, Twitter’da bir kullanıcı tarafından yanlış davranmakla itham edildi. Bu durumda ünlü kişi; kendisini itham eden kişiyi kıskançlıkla veya şüphecilikle ya da yalancılıkla suçlayarak Saldır moduna geçebilir.   

Son olarak Mağduru ve Faili Ters Çevir aşaması vardır. İşler işte burada iyice sinsileşir ve bulanıklaşır. İtham edilen kişi birdenbire her şeyi tersine çevirir ve aslında korkunç bir şey yapmadığını, bir hatası olmadığını söyler. Hatta kendisine kötü davranılan da odur. Bu aşamada, birinin kendi travmasını bir bahane ya da dikkat dağıtma tekniği olarak kullandığını da görebilirsiniz. Mesela ırkçılıkla itham edilen biri bu suçlamaya, kendisinin gençken uğradığı cinsiyet temelli ayrımcılığa dair bir hikâyeyle cevap verir ya da tüm dikkati bu ithamla nasıl da “zorbalığa uğramış” hissettiğine çeker. Böylece itham edilen kişinin bu hislerini okuyanlar; asıl mağdurun o olduğunu ve eylemleri üzerinden sorumlu tutulduğunu değil de sosyal medyada saldırıya uğradığını sanmaktadırlar. 

DARVO kısaltması, Oregon Üniversitesi’nde Psikoloji profesörü olan Dr. Jennifer J. Freyd’in çalışmasının ürünüdür. Freyd bu terimi 1997 yılında türetmiştir ancak DARVO üzerine daha çok #MeToo Hareketi bağlamında konuşmakta ve yazmaktadır.  

DARVO bir özür beyanı içine sokulabilir ya da bir özrün ikamesi olabilir. DARVO’nun amacı; kişiyi itham edenleri silahsız bırakmak ve esasen daha fazla eleştiride bulunulmasını önlemektir. Düşündüğünüz zaman aslında zekice bir tuzaktır. 

Şimdi DARVO’nun tüm aşamalarını vereceğim bu örnek bağlamında düşünün.

DARVO hakkında fikir sahibi olduğunuz anda DARVO biraz olsun gücünü yitiriyor

Diyelim ki nüfuzlu biri transfobiyle suçlanıyor ve transfobik olduğunu inkâr ettiği bir cevap yayınlıyor: “Ben trans bireyleri severim! Benim bir sürü trans arkadaşım var!” Sonra kendisini eleştirenlere saldırıyor: “Transfobik olduğumu söyleyen kişiler sadece bizi bölmeye çalışan acımasız, nefret dolu insanlar!” Son olarak da Mağduru ve Faili ters çeviriyor: “Sosyal medyada öyle çok saldırıya maruz kalıyorum ki çünkü ben bir kadınım ve biz cinsiyetçi bir toplumda yaşıyoruz.”

Böylece bu kişiyi itham edenlerden biri olarak çıkmaza giriyorsunuz. Eğer bu kişiyi itham etmeye devam ederseniz ‘zalim, nefret dolu ve insanları birbirine düşürmeye çalışan’ biri oluyorsunuz. Cinsiyetçi oluyorsunuz. Birini linç eden bir kalabalıktan biri oluyorsunuz. 

Zekice, değil mi?

Böylece DARVO yöntemi; eğer ses çıkarırlarsa deneyimlerinin inkâr edileceğini, saldırılacaklarını ve suçlanacaklarını göstererek diğer mağdurları da susturuyor. 

Tehlikeli olansa DARVO’nun işe yarıyor olmasıdır. Dr. Freyd ve meslektaşı Sarah Harsey yürüttükleri çalışmada, bir DARVO karşılığına maruz bırakılmanın mağdura daha az inanma ve mağduru daha fazla suçlama ile ilişkili olduğunu buldular. Bunun anlamı DARVO karşılığının failler açısından başarılı olduğudur. 

DARVO’dan haberdar olmanız işinize yarar ki böylece sinsi taktiklerin ötesini görebilir ve tam olarak ne olduğunu idrak edebilirsiniz. Dr. Freyd bu yaygın kullanılan tekniğin nasıl işlediğini anladıklarında kişilerin bir DARVO karşılığına inanmasının ve bunu kabul etmesinin çok daha az olası olduğunu söylemiştir ve araştırması da bu iddiayı desteklemektedir. 

Bilgi güçtür ve DARVO, daha fazla insan tarafından bilindikçe daha az etkili hâle gelecektir. 

Ellen Scott’ın dediği gibi, DARVO ve diğer psikolojik şiddet türleri insanlar tarafından bilindikçe etkileri azalıyor. Buradan yola çıkarak çevirinin altına son yıllarda adlarını sıklıkla duyduğumuz ve DARVO ile ilişkisi olan/olabilecek bazı psikolojik şiddet türlerini de eklemek istedik.

Gaslighting nedir?

Shea Emma Fett everydayfeminism.com sitesinde 27 Ağustos 2015 tarihinde yayımlanan yazısında bu kavramı basitçe şöyle açıklıyor: “Gaslighting, kişinin bir başkasının gerçekliği üstüne başka bir gerçeklik yazmaya kalkışmasıdır.”

Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği sözlüğü, “Kişiyi kendi algısından ve hafızasından şüphe duyacak hale getirecek şekilde sürekli manipüle etmek olarak tanımlayabileceğimiz bir duygusal şiddet türü” diyerek açıklıyor gaslighting’i. 

Fett yukarıda bahsettiğim aynı yazısının ikinci maddesi olan “Manipülasyon ve gaslighinting farklı davranışlardır”da bir duygusal şiddet biçimi olan ve sık sık gaslighting ile karıştırılan manipülasyona da değiniyor. 

“Gaslighting bir manipülasyon türüdür ancak tek türü değildir.” diyen yazar şöyle devam ediyor: 

“Daha iyi ifade edecek olursam, gaslighting bir manipülasyon türüdür ancak tek türü değildir.”

Manipülasyon nedir?

Manipülasyon genellikle bir başkasının davranışını etkileme amacı ile, doğrudan veya dolaylı olarak yapılan bir tehdit çevresinde döner. Gaslighting de tehditleri kullanır ancak birinin sadece davranışını değil kendisini de değiştirme maksadı vardır. 

Her ikisi de özsaygınızı aşağıya çekecektir ama gaslighting etkili olduğunda kendinize ve gerçeklik deneyiminize olan güveniniz zedelenecektir.”

Fett’in “Bir İstismar Yöntemi Olan Gaslighting Hakkında Öğrendiğim 10 Şey” başlıklı yazısının Ezgi Epifani tarafından yapılan çevirisini linki tıklayarak okuyabilirsiniz. 

Ghosting nedir?

Yine sıklıkla gaslighting ve manipülasyonla anılan ghosting kavramını da buraya eklemek iyi olacaktır.

Çatlak Zemin’de yayımlanan ve Suzan Saner tarafından hazırlanan “Erkek egemenliğine karşı sözlük”te bu kavram şöyle açıklanmış:

“Hayalet olma ya da hayalet yapma. Kişinin flört ettiği kişiyi bir anda yok sayması ya da onun tarafından yok sayılması. Sevgiliden hiçbir açıklama yapılmadan ansızın ayrılma durumu, ilişkilerde beklenmedik bir şekilde ortadan kaybolan, ‘tüyen’ partnerler için kullanılıyor.”

Konuyla ilgili Hazal Sipahi’nin hazırlayıp sunduğu Mental Klitoris’in Erdem Onaylı’yı konuk ettiği ilgili bölümü (Bölüm no 11) dinleyebilirsiniz. Yine Mental Klitoris’in Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği’nden Nurgül Öz’ü konuk ettiği “Onay İnşası” başlıklı bölümünü de (Bölüm no 8) dinlemenizi tavsiye ediyoruz.

Bitirirken Velvele’de yayımlanan iki çeviriyi de hatırlatmak istiyoruz. 

İlki insan ilişkilerinde güvenlik ihtiyacı ile özgürlük ihtiyacı arasındaki gerilimi araştıran dünyaca ünlü psikoterapist Esther Perel’in “Ghosting, Icing and Simmering in Modern Relationships” başlıklı videosunun Özge Karlık tarafından yapılan çevirisi “İlişkilenememe Üzerine Üç Kavram: Sırra Kadem Basma, Zamana Bırakma, Kenarda Bekletme.”

Diğeri çevirisini yine Özge Karlık’ın yaptığı, yazar ve illüstratör Carlyn Beccia tarafından kaleme alınan “How to Dismantle a Love Bomb: You can shield yourself from a narcissist’s love bombing”  rehberinin “Bir Aşk Bombası Nasıl Etkisiz Hale Getirilir?” başlıklı çevirisi.

Sponsored by the Rosa Luxemburg Stiftung with funds of the Federal Ministry for Economic Cooperation and Development of the Federal Republic of Germany. The content of the publication is the sole responsibility of Velvele and does not necessarily reflect the position of RLS.