Bu yazıda bir süredir dikkatimi çeken bir konuyu, Kürtçe LGBTİ+ terminolojisini ve bu terminolojinin nasıl sorunlu bir biçimde tahrip edildiğini dilim döndüğünce anlatmaya çalışacağım. Bu yazıyı aynı zamanda Kürt LGBTİ+ örgütlerine, fobik olmayan Kürtçe uzmanlarına ve çevirmenlere bir çağrı olarak kaleme aldığımı da belirtmek isterim.
***
Geçenlerde hukuk ve toplumsal cinsiyet araştırmaları alanında akademisyen olan arkadaşım Sevda Evcil ile Kürt LGBTİ+larla ilgili konuşurken mevzu Kürtçe LGBTİ+ terminolojisine geldi. Bir süredir dolaşımda olan ve LGBTİ+ları tanımladığını iddia eden terimlerin olduğu, aşağıya ekleyeceğim listenin ne kadar sorunlu olduğundan bahsettik. Sevda’nın listeyi Twitter’da tartışma amacıyla paylaşmasının ardından ben de bu kavramları araştırmaya başladım.
Aşağıda söz konusu listedeki bazı kelimelerin kaynaklarını, kelime köklerini ve eksik kaldıkları noktaları açıklayacağım. Bu kelimelerin bazıları Vikisözlük’ün Kürtçe versiyonu Wîkîferheng’de de yer alıyor. Sitenin Kürtçe yazan, araştıran, çeviri yapanların başvurdukları birincil çevrimiçi kaynak olduğunu belirtmek isterim.
Öncelikle bu listeyi kim dolaşıma sokmuşsa umarım Kürt lubunyalar için bir iyilik yaptığını düşünmek gibi bir gaflet içerisinde değildir. Şimdi gelin listedeki kelimelere hep beraber bir göz atalım.
Kurneqîz: Trans kadınlar için kullanıldığı iddia edilen kelimenin motamot çevirisi “kadın değil erkek”.
Jinnekur: Bu kelime de trans erkekler için kullanılıyor ve evet doğru tahmin ettiniz, “erkek değil kadın” anlamına geliyor.
“Eşcinsel” için kullanılan iki kelime var: “hevzayend” ve “lewate”. Lewate “kirli kişi” demek. Vikipedi linkinde “eşcinseller için kullanılan bir kelime” olarak çevrilmiş. Sayfanın aşağısında Türkçe çeviriye açıklama olarak “oğlan, puşt, homoseksüel, eşcinsel’’ yazılmış.
Spesifik olarak “eşcinsel erkekler” için kullanılan “mêrbaz” kelimesi de “erkeklere saldıran” demek. Geylerden Power Rangers yaratan karanlık!
Lezbiyenler için kullanılan Kürtçe kelime de sorunlu: “jinbaz”, yani “kadınlara saldıran” demek. Son günlerin popüler cinsel yönelimi “mezbiyen” için bu durumda “minbaz” kullanılabilir gibi duruyor; jinbaz minmaz…
“Nêrûmê” Kürtçede feminen erkeklere hakaret etmek için kullanılır ve “hem erkek hem kadın” demektir. Bu listede biseksüelin karşısına yazılmış. Pardon?
“Versatil” dediğimiz, seksle ilgili rollerden biri olan ifadeye karşılık olarak da yine saçma sapan bir biçimde “nêrûmê” kullanılmış. Türlü türlü fobiden kelli kafasına eseni “hem kadın hem erkek” olarak isimlendirmişler.
Maskülen veya “butch” kadınlar için kullanılan kelime “kelejin”in aşağı yukarı şöyle bir çevirisi var: kanı kaynayan kadın. Hayat sevinci yüksek veya heyecanlı olmanın nesi feminen olmaya engel, anlamak güç. Öte yandan diğerlerini bilmeme rağmen bu kelimeyi daha önce hiç duymadığımı belirtmek isterim.
Listede interseks insanlar için kullanılan kelime “nêremo”. Hazırlayanların neredeyse her şeye karşılık olarak kullandıkları “nêrûmê” kelimesine “erkek” hitap eki takılmış; “hem erkek hem kadın gibi olan erkek” olarak çevrilebilir. Sözlüğü hazırlayanlar o kadar bilgisiz ve fobikler ki, ne araştırma zahmetine girmişler ne de işlerini doğru düzgün yapmışlar. İnterseks insanlara cinsiyet atayacak kadar hadsizler.
Anüs kelimesi için “qûn” kelimesini kullanan birinin elindeki işi bırakması ve acilen bir Kürtçe kursuna yazılması gerekiyor. Bu bir zorunluluktur! Çünkü bu kelimenin
1) LGBTİ+ terminolojisiyle alakası yok.
2) “Qûn” göt demek. Anüsle göt arasındaki farkı bilmeyen ya da götünü anüsü sanan biri için böyle işlere girmek biraz iddialı olmuş.
“Götveren” ve “ibne” anlamlarında kullanılan “qûnder”e şu linkte hîz (“kahpe” veya “bedenini satan”), mirovekê çepel (cimri, ters, kötü, yanlış olan, mert olmayan), qûnfiroş (“götünü satan”) gibi tamamen fobik ve seks işçiliğini hakaret olarak gören/seks işçilerini utandıran tanımlar getirilmiş. Asıl utanç verici olansa bunun sözlüğü kullanan Kürt dili araştırmacılarını hiç rahatsız etmemiş olması.
Tüm bunların dışında Wîkîferheng’de translarla ilgili herhangi bir kelime veya tanım yok. Eşcinseller içinse lewate (kirli kişi) gibi bir kelime yer alırken homofobi tanımı nedense yapılmamış. Bir başka sözlük sitesi olan Glosbe’de trans deneyimler için şu linkte “transeksuelî” kelimesine karşılık “transeksüellik, dönmelik” yazılmasına rağmen şu linkteki “transfobî” kelimesinin karşılığı boş kalmış.
Gördüğüm kadarıyla fobik cisheterolar* LGBTİ+larla ilgili terimleri Vikipedi’de kafalarına estiği gibi, bizleri kendi zihinlerindeki sorunlu önyargılara göre tanımlamaya girişmişler. Bu da maruz kaldığımız sistematik saldırılar listesine eklenebilir. Bu konuya Kürtçe bilen, Kürtçe üzerine araştırma yapan LGBTİ+lar ve örgütler olarak bir an önce eğilmemiz gerektiğini düşünüyorum.
Neden acil olduğunu düşünüyorum? Çünkü bu kavramlar hem sosyal hayatta hem de kültürel üretimlerde kullanılıyor. Örneğin ilk maddede bahsettiğim “kurneqîz”. Bu isimli bir film var ve bu transfobik ifade filmin kapağında ve girişinde İngilizce “not a male but female” (erkek değil kadın) olarak çevrilmiş. Birazcık Kürtçe bilen biri kurneqîz’in “not a female but male” (kadın değil erkek) olarak çevrileceğini bilir. Ki bu trans kadınlar için kullanılan şiddet içeren, travmatize edici ve gerçekliği olmayan bir ifade. Hazır yeri gelmişken tekrar etmekte fayda görüyorum: TRANS KADINLAR KADINDIR! Aksi tartışmaya kapalıdır.
Şimdi bu bilgiler ışığında kurneqîz’in (kadın değil erkek) trans erkekler için, jinnekur’un da (erkek değil kadın) trans kadınlar için kullanılsaydı doğru olurdu dediğim anlaşılmasın. Burada dikkat çekmeye çalıştığım şey fobik çevirmenlerin kendilerini merkeze alıp dışında kalan deneyimlere isimler ataması ve tarif etmesindeki sorun. Dil ve çeviri aracılığıyla yeniden ürettikleri şey “bana benzemeyen, ‘farklı’ olan, benim gibi olmayan” diyerek yarattıkları ayrımcılık.
Kürtçede hiçbir cishetero için buna benzer bir tanımlama göremezsiniz. Örneğin cishetero erkekler için “mêrnejin” (kadın değil erkek) gibi bir kelime önerdiğimi düşünün, ne kadar hatalı değil mi? Ama cishetero erkekler trans kadınlar için “kadın değil erkek” deme cüretini bulabiliyorlar. Trans deneyimine sahip insanların doğumda atanmış cinsiyetleri üzerinden tanımlanması artık 21. yüzyıla yakışmıyor. Ancak ne yazık ki hala bu transfobik ve kibirli tavırla uğraşmak, mücadele etmek zorunda kalıyoruz. Kürtçe de bu çevirmenler yüzünden ne yazık ki transfobiden nasibini fazlasıyla almış durumda.
Kürtçeye direkt olarak atanmış cinsiyet temelli “toplum nasıl bilir, nasıl tanımlarcı” bakış açısıyla özneyi silen ve söz hakkı tanımayan kelimelerin sokulmaya çalışılması veya var olan fobik ve travmatize edici kelimelerin kullanılması kesinlikle üstünde durulması gereken bir konu. Bu listeyi kimin dolaşıma soktuğunu bilmiyoruz ancak bazı dedikodular da kulağımıza gelmiyor değil. Listeyi hazırlayanın ünlü bir erkek edebiyatçı olduğu söyleniyor, ancak emin olmadığım için adını verip zan altında bırakmak istemiyorum.
Instagram’daki “Kurdish LGBTİ” sayfası da bu listeyi kullanmıştı. Mesela linkte yer alan cümlelerden birine bakalım. Ben trans kadınım demek için yazdıkları cümle “ez kurneqîz im” motamot çevirisi “ben kadın değil erkeğim” gibi oluyor. Bu neden kimsenin dikkatini çekmez anlamıyorum. Bu sayfaya mesaj atıp bu fobik ve uydurma kelimeleri neden dolaşıma sokuyorsunuz diye sorduğumda da başka ve alakasız, ismi cismi bilinmeyen birini adres göstermişlerdi. Öyle veya böyle, bu kelimelerin hepsi sorunlu ve üzerine acilen konuşulması gereken bir konu.
Bu listeyi LGBTİ+lar için bir şey yapıyormuş gibi yaymanın önü acilen kesilmeli! Öznesi olunmayan bir grubun terminolojisini oluşturmaya kalkışmak öznelere yapılan büyük bir saygısızlıktır. Öznelere istedikleri şekilde hitap etmek ZORUNDASINIZ! Hiçbir dilin fobinizi desteklemek gibi bir misyonu olamaz. Bu nedenle LGBTİ+ların ve Kürtçe’nin yakasından düşün!
* Cis [okunuşu sis] ve natrans, doğuştan atanmış cinsiyetiyle uyum gösteren kişiler için Türkiye’de yaygın şekilde kullanılan iki terimdir. Cis, Latince kökenli-İngilizce ve biyolojik temelli bir terimken, natrans Lubunca kaynaklıdır ve trans deneyimi merkeze alır.
2 Comments