Futbol, belki bir zamanlar “halkın oyunu” olan, dünyadaki politik atmosferin tribüne yansıdığı, tribünlerde antifaşist/antikapitalist grupların, sahada ise antifaşist/antikapitalist futbolcuların olduğu ama tüm bunlara rağmen cis-hetero erkek egemen bir oyun; sonrasında ise sermayenin bir kazanç alanı olarak gördüğü spor. Sağcı taraftar grupları, bahis, yolsuzluklar, dönen paralar, halkın takımlarının bir bir yok edilip yerine iktidara/şirketlere/belediyelere bağlı sermayenin “yeni” takımlarının kurulması, e-bilet uygulaması, AVM tarzı stadyumlar ve son olarak da Dünya Kupası’nın Katar’da oynanacak olması. Tüm bu saydıklarımın endüstriyel futbolun sermayeye sağladığı rantlarla ve kârlarla bir ilgisi var. Ama şu anlık gözümüzü yazları oynandığını bildiğimiz ama bu yıl Katar’da düzenlendiği için sezon ortasında, yani kış mevsiminde oynanacak olan 2022 Dünya Kupası’na çevirelim.
2010 yılında Katar’da yapılacağı açıklanan 2022 Dünya Kupası, o dönemden beri hem turnuvanın kışın/sezon ortası oynanacak olması nedeniyle hem de Katar’daki insan hakları ihlali nedeniyle tartışılıyor. Bu 12 yıllık süreç boyunca Katar 229 milyar avro harcayarak yeni stadyumlar, oteller ve “turistik” yerler inşa etti. Bu yerlerin inşa sürecinde başta göçmen işçiler olmak üzere on binlerce işçi kötü çalışma koşullarına maruz bırakılıp sömürüldü ve hak ihlallerine uğradı; bu duruma karşı eylem yapan göçmen işçiler sınır dışı edildi. İnsan haklarını değil, “futbolu” ön planda tutan sermayedarların elindeki ana akım medyada kendilerine yer bulamadılar ve bu nedenle de büyük bir kamuoyu oluşturamadılar. Tüm bunlardan dolayı çoğunluğu göçmen işçiler olmak üzere bazı kaynaklara göre en az 20 bin, bazı kaynaklara göre ise 6500’den fazla işçinin iş cinayetlerinde öldüğü söyleniyor. Birleşmiş Milletler’e (BM) bağlı Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Katar’ın, sağlıklı işçiler de dahil olmak üzere açıklanamayan işçi ölümlerini yeterince soruşturmadığını ve bildirmediğini açıkladı. Yani rakam bir türlü kesinleştirilemiyor fakat bizlere söylenenden çok çok daha fazla olduğuna neredeyse tüm hak örgütleri emin. Katledilen işçilerin aileleri adalet arayışlarını sürdürürken, seslerini duyurmaya çalışıyorlar. Uluslararası Af Örgütü de bu cinayetlere ve hak ihlallerine yönelik FIFA’ya “işçilere hak ettikleri tazminatı sağlama” çağrısında bulunuyor.
Foto: Jan Huebner/IMAGO
Katar’da Kadınlar ve LGBTİQA+’lar ne durumda?
Katar hukuku şeriat yasalarına bağlı, bundan dolayı da eşcinsel ilişki/ hemcinsler arası evlilik yasak ve “erkek vasi” sistemi mevcut. Yani kadınlar evlilik, seyahat ve cinsel sağlık gibi temel konularda bile erkeklerden izin almak zorunda. Ayrıca “zinanın” tarafları Müslüman bir kadın ve gayrimüslim bir erkek ise ölümle cezalandırılabiliyor. Eşcinsel ilişkinin/hemcinsler arası evliliğin yasak olması ise LGBTİQA+’ların hem yasal olarak hem de gündelik yaşantılarında nefret saldırılarına, psikolojik/fiziksel şiddete, tacize ve istismara maruz kalmalarına sebep oluyor. Örneğin İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), 24 Ekim 2022 tarihinde yaptığı açıklamada, Katar’da LGBTİQA+ların keyfi olarak gözaltına alındığını, sistematik bir şekilde şiddete maruz bırakıldıklarını ve kolluk kuvvetlerinin LGBTİQA+’ları “ahlaksız faaliyetlerini durduracaklarını” taahhüt eden bir belge imzalamaya ve “dönüşüm terapisine” gitmeye zorladıklarını aktardı. Uygulanan bu cinsiyetçi ve fobik politikalar bize turnuva için Katar’a gidecek olan kadınların ve LGBTİQA+’ların can güvenliklerinin olmadığını gösteriyor.
Tüm bu hak ihlallerine karşı FIFA bir şey yapmazken, eski FIFA başkanı Sepp Blatter (kendisi yaptığı yolsuzluklarla da gündeme gelmiş birisi): “Eşcinseller Katar’dan bu kadar çekiniyorsa Dünya Kupası boyunca cinsel faaliyette bulunmazlar. Böylece sorun da ortadan kalkar.” derken, yeni başkan Gianni Infantino ise turnuvaya katılacak ülkelere mektup yazarak “hak ihlallerine göz yumup futbola odaklanmalarını” istedi. Bu mektuba Alman Futbol Birliği: “Infantino’nun tüm zamanların en pahalı dünya kupasından FIFA için en yüksek kârı -yaklaşık yedi milyar ABD doları- elde etmek istemesi.” cevabını vererek FIFA’nın hak ihlallerine ve işçi ölümlerine neden sustuğunu gözler önüne serdi. Tüm bu olanlara karşılık bazı taraftar grupları işçi katliamlarına, kadınlara ve LGBTİQA+’lara yönelik hak ihlallerine dikkat çekmek için boykot çağrısı yaparken, turnuvaya katılacak olan bazı takımlar ve futbolcular ise sembolik şeylerle (forma, kol bandı vb.) sahada olacaklarını ifade ettiler. Ayrıca turnuvanın açılış seremonisinde yer alacağı konuşulan Dua Lipa: “İnsan hakları konusunda verilen tüm vaatler yerine getirildiğinde Katar’ı ziyaret etmeyi dört gözle bekliyorum.” diyerek seremonide yer almayacağını belirtti.
Sermayeye sağlanan kâr ve rant uğruna katledilen işçilere, kadınların ve LGBTİQA+’ların hak ihlallerine uğramasına göz yumulması bize bir kez daha “futbolun sadece futbol olmadığını”, her şey gibi futbolun da her zaman politik ve cis-hetero patriyarkal kapitalizmin sömürü alanı olduğunu; “futbola siyaset karışmamalıdır” söyleminin apolitik bir söylem olup, futbol dünyasında yaşanan yolsuzlukları ve hak ihlallerini örtbas etmek için kullanıldığını ve bu söylemin sisteme yaradığını gösteriyor. Ayrıca futbol da dahil olmak üzere her alanı işgal eden bu sisteme karşı “insan hakları evrenseldir” söylemi de tartışmaya açılıp, şu sorulara cevap aramakta fayda var:
– İnsan hakları pratikte ne kadar evrensel?
– Bu evrensellik kimleri kapsıyor?
– Fail sermaye ve bazı büyük kuruluşlar olduğunda bu evrensellik bozuluyor mu?
Ana görsel: Getty Images / Kolaj: Sam Richardson
Kaynaklar:
2022 Dünya Kupası: ‘Katar’ı Boykot’ kampanyası neyi amaçlıyor?
Birleşmiş Milletler: Katar’da işçi ölümleri saklanıyor
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nden Katar’a ‘erkek vasi’ sistemini kaldırma çağrısı
Katar ücretlerinin ödenmemesini protesto eden göçmen işçileri sınır dışı etti
Savaş gölgesinde Katar’da Dünya Kupası’na giderken: Gaz anlaşması “demokratlığı” süpürdü
Qatar: Security Forces Arrest, Abuse LGBT People
Yararlı Linkler:
A World Cup of Shame: FIFA Fails LGBT Rights Test in Qatar
İnsan Hakları İzleme Örgütü: Katar’ın Dünya Kupası Elçisi’nin eşcinsellik yorumu zararlı ve kabul edilemez
Katar: FIFA, 440 milyon dolarlık Dünya Kupası ödülüyle, göçmen işçilere yönelik tazminat programını fonlamalı
Katar 2022: Tarihin en tartışmalı Dünya Kupası olabilir mi?
Uluslararası Af Örgütü’nün “Güzel oyunun kötü tarafı: Katar 2022 Dünya Kupası’nın istismarı” isimli raporun İngilizce versiyonu
Zaha Hadid’in Katar’da Tasarladığı Stadyumun İnşaatında Ölen İşçilerle İlgili Yorumu: “Bu benim problemim değil!”
2022 FIFA Dünya Kupası ev sahibi Katar’da, göçmen işçilere verilen sözler havada kaldı
KATAR 2022: Paranın gözü kör olsun!
2022 KATAR DÜNYA KUPASI’NI BOYKOT ÇAĞRILARI: Köle cesetleri üzerinde futbol
