Rahmetli Mustafa Olpak Kenya-Girit-İstanbul: Köle Kıyısından İnsan Biyografileri isimli hatıralarını şu sözle açar: birinci kuşak yaşar, ikinci kuşak reddeder, üçüncü kuşak araştırır. Olpak’ın bu sözü her sene Şubat ayı boyunca Afrika diasporasını ve tarihini kamuoyuna tanıtmak için düzenlenen Siyah Tarihi Ayının (Black History Month) amacını çok güzel açıklıyor. Bu sene, Olpak’ın mirasını ve Anadolu’daki Afrika diaspora tarihini onurlandırmak için Mustafa Olpak, Frederick Bruce Thomas, Dursune Şirin ve bir çok başka figürün hayatlarına dikkat çekmek istedim. Dionne Brand’in ‘yazmak bir arzu eylemi ise, okumak da öyledir’ önermesi doğruysa, bu yazı dizisi Siyah figürlerin Türkiye’nin kültürel tarihindeki yerlerini daha adaletli bir biçimde belirleme arzusundan ortaya çıktı diyebilirim. Buna ek olarak bu serinin hem Türkiye’de hem de ülkenin dışında okunmasını Siyah Tarihi Ayı konusunun sadece Amerika Birleşik Devletleri’ne dair olduğu fikrini kırması için de istiyorum. Kaleme aldığım bu dizinin de gösterdiği gibi küresel boyuta ve etkiye ulaşmış kimi yerel Türkiyeli tarihler de mevcut. Haydi başlayalım.
***
Durun, durun, durun, kameralar çalışıyor mu?
Işıklar, kamera, ekşın!
Bugün, Yeşilçam dünyasını ve Dursune Şirin’in bir aktris olarak hayatını keşfe çıkalım.
Büyük ihtimalle Türkiye’nin ilk Siyah aktrisi olan Dursune Şirin 1913’te Kırklareli’nden doğdu. İlk rolü, Aydın Arakon’un Hüseyin Rahmi Gürpınar uyarlaması, 1949 tarihli Efsuncu Baba’daydı. Buradaki rolü ekranda izlediğimiz ilk Arap bacı portresiydi.
Şirin, yetmişe yakın filmde rol alarak Yeşilçam’ın uzun bir dönemine yayılan önemli bir kariyere sahip oldu. Bu filmlerde bacı, kalfa, dadı ya da hizmetçileri canlandırdı. Gelin yer aldığı filmlerden bazılarına birlikte bakalım. İlk olarak Atıf Yılmaz’ın 1956 tarihli Beş Hasta Var adlı filmi.
Burada (yukarıdaki videoların ikincisi) Dursune Şirin’i Ertem Eğilmez’in Küçük Hanımefendi (1970) filminde görüyorsunuz.
Ondan sıklıkla ona sürekli verilen aynı rol nedeniyle “unutulmaz Arap Bacı Kalfa” ya da “unutulmaz Arab Bacı” olarak bahsedilir. Canlandırdığı Arap Bacı karakteri sadece sinemasal bir figür değildi. Afrikalı kadın hizmetçilerin Osmanlı İmparatorluğu’nda ve sonrasındaki dönemde nasıl temsil edildiğini de gösteren bir anlatıydı.
Yeşilçam’daki uzun kariyerine rağmen Dursune Şirin’in özel hayatına dair pek fazla şey bilmiyoruz. 1972’de, 59 yaşındayken hayatını kaybeden sanatçının adı oğlu, İbrahim Şirin* tarafından yaşatıldı.
1979 da İstanbul radyosunda Türk Müziği Sanatçısı olarak çalıştı. Bu arada televizyon dizileri ve sinema filmlerinde roller aldı. Ayrıca Türk sinemasının çok önemli karakter oyuncularından ‘Arap Bacı‘ lakaplı Dursune Şirinin oğludur. 1981 de İstanbul Belediye konservatuarı icra heyetinde 657 sayılı yasa kapsamında öğretim üyesi pozisyonunda hoca anaçtı olarak görev yapmıştır. Daha sonra 1986 da şehir tiyatrolarında genç Osman oyunuyla oyunculuğuna devam etmiştir. Hala şehir tiyatrolarında oyuncu – müzisyen olarak sanat hayatına devam etmektedir. Evli ve 3 çocuk babasıdır. (afroturc.org’dan)
Dursune Şirin hakkında daha fazla şey bilmek ya da izlemek istiyorsanız Fanatik Klasik Film’de yer alan filmlerine göz atabilirsiniz. Haremde Dört Kadın’la başlamak iyi olabilir.
Zavier Wingham New York Üniversitesi’nin Tarih ve Ortadoğu ve İslami Çalışmalar bölümlerinin ortak programında doktora tezi yazım sürecinde. Tez çalışmasında Osmanlı elitinin ırk, kölelik ve siyahlık kavramları hakkında değişen düşüncelerinin köleleştirilmiş ve azad edilmiş Afrikalıların ırk ayrımı yoluyla sınıflandırılmalarını nasıl etkilediği ve Osmanlı Devleti’nde yaşayan Afrikalıların bu süreçleri yaşayarak yeni topluluk yaratma ve yaşama yollarına başvurmalarını araştırıyor. Wingham aynı zamanda Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi’nde doktora bursiyeri ve Ajam Media Collective’de editörlük görevlerini sürdürmekte.
* Zavier Wingham’ın notlarını İlker Hepkaner ve Bawer Murmur Türkçeleştirdiler.
